- Chuột có mắt không tốt lắm, không nhìn thấy xa, không phân biệt được màu sắc, bù lại chuột có khả năng cảm nhận mùi, vị thức ăn rất tốt mà không cần ngậm trong miệng. Chuột có trí nhớ không tốt, nhưng rất thính tai, do đó khi nghe một tiếng động, dù rất nhỏ, chuột có phản xạ ngay. Chuột nhanh nhẹn, leo trèo, đào đất nhanh và bơi lội dễ dàng, chủ yếu hoạt động, phá hại về đêm.

- Đặc trưng cơ bản chuột là loài gặm nhấm và có răng cửa khỏe, có khuynh hướng mọc dài, do đó chuột phải cắn phá liên tục để mài răng, nhất là chuột nhắt.

- Chuột có tính đa nghi, thường di chuyển trên đường mòn, hay men theo bờ, nghi ngờ chỗ lạ, thức ăn lạ, điều quan trọng là chuột bao giờ cũng nếm thử thức ăn trước khi ăn nhiều, do vậy khi tổ chức đánh bã cần cho chuột ăn mồi không có chất độc trước 3-5 ngày, rồi sau đó mới trộn thuốc độc vào bã. Nếu từ đầu đã đặt bã thuốc, chuột chỉ ăn một ít không ăn tiếp, ta gọi là “nhát bã”.

- Chuột thường sống trong hang ở dưới đất, nhất là trên bờ ruộng lúa. Khi lúa chín, chuột rời hang và sống trong ruộng. Nhiều khi làm tổ trên cây lúa. Vì vậy thiệt hại thường là ở giữa ruộng chứ không phải gần bờ.

- Chuột không thích nước, do đó thường năm nào hạn nặng, năm đó chuột nhiều, giống như đa số loài vật, chuột không có khả năng đi lùi, ngay cả trong hang chuột cũng đào nhiều ngốc ngách để di chuyển. Trong hang, chuột có thể sống thành tập đoàn. Có trường hợp trong một hang có đến 60 con chuột. Chuột có thể sống được trên 1 năm. Chuột cái mỗi năm có thể đẻ 5-6 lứa, mỗi lứa trung bình 10 con. Có nghĩa là 1 cặp chuột 1 năm có thể sinh ra 1.000 chuột con, cháu, chắt… Nhưng không phải toàn bộ số chuột sinh ra đều có thể sống sót được để phá lúa.

  Yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của quần thể chuột

Nhiệt độ, độ ẩm, mưa… ảnh hưởng nhiều đến sinh trưởng của chuột. Ở Việt Nam, nhiệt độ không ảnh hưởng nhiều, trong khi mưa ảnh hưởng lớn đến sinh sản và khả năng sống sót của chuột con. Nhìn chung ở miền Nam cuối vụ khô, lượng chuột tăng lên, mùa mưa chuột giảm đi vì chuột con không có khả năng ra ngoài kiếm ăn. Hàm lượng nước trong thức ăn cũng có liên quan chặt chẽ đến sinh trưởng và phát triển của chuột. Bên cạnh yếu tố môi trường, thiên địch, cả con người có ảnh hưởng quan trọng đến tính ổn định của quần thể chuột.

Điều cần quan tâm trước tiên khi đề cập đến công tác diệt chuột là cần tiến hành sớm ngay từ đầu vụ, cần làm đồng loạt, liên tục và đều khắp. Phải ý thức công tác phòng trừ chuột phục vụ lợi ích cho toàn xã hội, do đó cần nhấn mạnh sự tham gia của toàn cộng đồng, bao gồm chính quyền và mọi công dân. Vì vậy để phát hiện sớm cần thăm đồng thường xuyên, lội vào giữa ruộng và phát hiện dãnh bị chuột phá. Trong một số trường hợp, chuột phá hại trên diện rộng, có thể gây mất trắng trên cả 1 vụ lúa.

- Vệ sinh đồng ruộng: cần hạn chế nơi cư trú của chuột bằng cách phát quang bờ bụi, làm sạch cỏ ven bờ ruộng, bờ mương, không để hoang hóa, tìm và phá các ổ chuột ở bờ ruộng ngay từ đầu vụ. Sau thu hoạch có thể dọn sạch rơm rạ, đốt đòng để hạn chế nơi cư trú của chuột.

- Thời vụ: Cần xác định thời vụ cho phù hợp với địa phương, nên gieo trồng và thu hoạch đồng loạt.

- Cơ cấu cây trồng: không nên trồng quá nhiều loại cây trồng trên đồng ruộng như khoai mì, bắp, đậu, mía… hay trồng giống lúa quá ngắn ngày, tạo điều kiện cho nguồn thức ăn liên tục và nơi cư trú an toàn cho chuột.

- Bảo vệ thiên địch của chuột bao gồm: rắn, trăn, mèo, chó, chim cắt, cú mèo, diều hâu.

- Pháp chế: Cần có những quy định về mặt pháp chế đối với những ruộng để hoang hóa, đây là biện pháp cấp bách và có ý nghĩa tích cực trong công tác phòng trừ chuột.

- Dùng bẫy cây trồng để bắt chuột từ đầu vụ.

- Nếu có thể, giữ mức nước cao trong ruộng vào giai đoạn đòng-trổ, để hạn chế chuột làm tổ ven bờ, lợi dụng nước lớn, gom chuột lên chỗ cao, rồi tổ chức săn bắt.

- Săn bắt chuột bằng nhiều biện pháp như đào hang, đổ nước, bẫy, xông khói, chó săn chuột. Cần lưu ý tuyệt đối không dùng điện để bắt chuột vì rất nguy hiểm đến sinh mạng con người.

- Do chuột có tính đa nghi, nên khi đánh bã chuột cần làm cẩn thận, nếu không sẽ gây ra hiện tượng nhát bã, dùng lúa mộng và sáp trộn thức ăn gia súc làm mồi sẽ hấp dẫn chuột nhiều nhất. Để hạn chế tác hại, có thể dùng bã dưới dạng sáp trộn phosphur Zn 2% sẽ có hiệu lực.

- Nhiều nông dân có những kinh nghiệm trừ chuột rất hiệu quả như trộn hạt bã đậu vào thức ăn chuột, rải dầu nhớt có trộn thuốc trên đường đi của chuột (do chuột có tập tính liếm lông), rào nylon quanh ruộng, đào hố, rồi dùng âm thanh đuổi bắt chuột…